«Ο πλούσιος στο κάστρο του και ο φτωχός
στην πόρτα»* έψελναν οι θρήσκοι της βικτωριανής εποχής, τον καιρό που η αυτοκρατορία
απομυζούσε τους ξυπόλυτους σε αποικίες, εργαστήρια και εργοστάσια στα οποία
δούλευαν για δωδεκάωρα πεινασμένα παιδιά.
Πολλά άλλαξαν από τότε. Ή μήπως όχι;
Οικονομικές μελέτες και θεωρίες, επαναστάσεις,
εμφύλιοι και παγκόσμιοι πόλεμοι που αποδεκάτισαν μια γενιά νέων στα χαρακώματα
ανοίγοντας ευκαιρίες στις γυναίκες και σε τάσεις ανθρωπιστικές για ένα πιο δίκαιο
κόσμο.
Πάνω από 150 χρόνια πέρασαν από όταν γράφτηκε
ο δημοφιλής ύμνος που παρουσιάζει την αδικία ως βούληση Θεού και σημάδι τάξης
του σύμπαντος. Αλλά τι καταφέραμε; Πόσο έχουμε απομακρυνθεί από την αδικία;
Το 1% των πλουσιότερων ανθρώπων του πλανήτη αποκόμισε 82% του πλούτου που
δημιουργήθηκε το 2017 πλουτίζοντας κατά $762 δις ή κατά 13% το χρόνο.
Δηλαδή
όλοι μας, λίγο ή πολύ γι αυτό το 1% δουλέψαμε, ξοδέψαμε ή αποταμιεύσαμε. Του ανήκουμε λίγο
ή πολύ: Οι φτωχότεροι πιο πολύ από τους λιγότερο φτωχούς, οι γυναίκες πιο πολύ
από τους άνδρες ― αφού είμαστε πιο κακοπληρωμένες.
Το
μισό της ανθρωπότητας δεν είχε το παραμικρό όφελος από επενδύσεις και
κερδοφορίες της περασμένης χρονιάς ενώ όμως το ωραίο μας οικονομικό σύστημα
φτιάχνει ένα νέο δισεκατομμυριούχο κάθε 2 μέρες― ένα, όχι μία διότι μόνο μια
στους 10 δισεκατομμυριούχους είναι γυναίκα.
Αυτά
παγκοσμίως.
Ενώ
εδώ σ' εμάς τα ίδια και χειρότερα. Η εσωτερική υποτίμηση στα 2010-2016, με
μείωση μισθών ως 37,5% αλλά με πτώση τιμών που δεν υπερέβη το 3%, δείχνει
ολοφάνερα ποιοι είναι οι κερδισμένοι.
Φέρνω
τα παγκόσμια στοιχεία από το παλιό και έγκυρο OXFAM και, για την Ελλάδα, τα στοιχεία που
δημοσιεύει το ΙΝΕ-ΓΣΕΕ (με πολλά γραφήματα). Φέρνω, βεβαίως και περί του All Things Bright and Beautiful που ανέφερα.
Ανησυχητικά και δυσάρεστα μα δεν μας βοηθά
να τα παραβλέπουμε.
asfalistiko
Σύμφωνα, λοιπόν, με τη ΜΚΟ Oxfam, το 82%
του πλούτου που δημιουργήθηκε το 2017 σε παγκόσμιο επίπεδο κατέληξε στα χέρια
του 1% των πλουσιότερων ανθρώπων του πλανήτη,
ενώ οι γυναίκες συνέχισαν να πληρώνουν το πιο βαρύ τίμημα εν μέσω της
εντεινόμενης ανισότητας.
Αυτό «το μπουμ των δισεκατομμυριούχων δεν είναι ένδειξη μιας
ευημερούσας οικονομίας, αντιθέτως είναι σύμπτωμα της αποτυχίας του οικονομικού
συστήματος», τονίζει η διευθύντρια της Oxfam Ουίνι Μπιανίμα στο δελτίο Τύπου
που συνοδεύει την έκθεση της οργάνωσης, υπό τον τίτλο «Ανταμείψτε τη δουλειά,
όχι τον πλούτο».
Αποκαλύπτει πως «οι οικονομίες
μας ανταμείβουν τον πλούτο, αντί της σκληρής δουλειάς εκατομμυρίων ανθρώπων», εξήγησε η Μπιανίμα στην τηλεοπτική υπηρεσία του πρακτορείου
ειδήσεων Ρόιτερς. «Οι ελάχιστοι στην κορυφή (της πυραμίδας) γίνονται όλο και
πιο πλούσιοι, τα εκατομμύρια στη βάση μένουν παγιδευμένα σε μισθούς φτώχειας»,
συμπλήρωσε η ίδια.
«Υφίστανται εκμετάλλευση οι άνθρωποι που φτιάχνουν τα ρούχα που
φοράμε, που συναρμολογούν τα κινητά μας τηλέφωνα, που καλλιεργούν τα τρόφιμα
που τρώμε, για να εξασφαλίζεται ο διαρκής εφοδιασμός με φθηνά προϊόντα, και
επίσης για να αυξάνονται τα κέρδη των εταιρειών και των πλουσίων επενδυτών
τους», τονίζει η Μπιανίμα.
Ποιους…
αφορά η οικονομική κρίση
Σύμφωνα με την έκθεση της Oxfam, 3,7
δισεκατομμύρια άνθρωποι, το φτωχότερο 50% του παγκόσμιου πληθυσμού, δεν είχε το
παραμικρό όφελος από την παγκόσμια ανάπτυξη της περασμένης χρονιάς, την ώρα που
το πλουσιότερο 1% ενθυλάκωσε το 82% του πλούτου που παρήχθη πέρυσι.
Από το 2010, δύο χρόνια μετά το ξέσπασμα της κρίσης του 2008, ο
πλούτος της λεγόμενης «οικονομικής ελίτ» αυξάνεται κατά μέσο όρο περί το 13% σε
ετήσια βάση, διευκρινίζει η Oxfam, κι η κορύφωση του φαινομένου καταγράφηκε
μεταξύ του Μαρτίου του 2016 και του Μαρτίου του 2017, σε μια περίοδο κατά την
οποία σημειώθηκε «η μεγαλύτερη αύξηση στην ιστορία του αριθμού των ανθρώπων η
περιουσία των οποίων ξεπερνά το ένα δισεκατομμύριο δολάρια», με ρυθμό που
έφθανε τον έναν νέο δισεκατομμυριούχο κάθε δύο ημέρες.
Η Oxfam τονίζει πως οι εργαζόμενες γυναίκες βρίσκονται «στη βάση
της πυραμίδας». «Σε όλο τον κόσμο, οι γυναίκες κερδίζουν λιγότερα από τους
άνδρες και υπερεκπροσωπούνται στις λιγότερο καλοπληρωμένες και επισφαλέστερες
θέσεις απασχόλησης», διαπιστώνει η οργάνωση.
Παρομοίως, «στους 10 νέους δισεκατομμυριούχους, οι 9 είναι
άνδρες», προσθέτει η Oxfam.
Η ΜΚΟ, η οποία συνηθίζει να δημοσιεύει μια έκθεση για τις
ανισότητες πριν η οικονομική ελίτ πάει να συζητήσει στο Νταβός της Ελβετίας,
απευθύνει μια έκκληση προς τους ηγέτες να φροντίσουν «η οικονομία να λειτουργεί
για όλους κι όχι μόνο για μια πλούσια μειονότητα».
Συνιστά να περιοριστούν τα μερίσματα για τους μετόχους και τα
πριμ για τους επικεφαλής επιχειρήσεων, να αυξηθεί ο κατώτερος μισθός, να
τερματιστεί το «μισθολογικό χάσμα» μεταξύ ανδρών και γυναικών, να ενταθεί ο
αγώνας εναντίον της φοροδιαφυγής.
Βάσει μιας δημοσκόπησης που διενεργήθηκε από την Όξφαμ σε δείγμα
70.000 προσώπων σε 10 χώρες και δίνεται στη δημοσιότητα ταυτόχρονα με την
έκθεση, τα δύο τρία εκ των ερωτηθέντων θεωρούν ότι είναι «επείγον» να
αντιμετωπιστεί «το χάσμα μεταξύ των πλουσίων και των φτωχών». Η έρευνα αυτή
έγινε στην Ινδία, στη Νιγηρία, στις ΗΠΑ, στο Ηνωμένο Βασίλειο, στο Μεξικό, στη
Νότια Αφρική, στην Ισπανία, στο Μαρόκο, στην Ολλανδία και στη Δανία.
Στις δηλώσεις της στο Ρόιτερς η Μπιανίμα επέκρινε ιδιαίτερα τον
Αμερικανό πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ, που θα είναι παρών στο Παγκόσμιο Οικονομικό
Φόρουμ, όχι μόνο γιατί σχημάτισε «μια κυβέρνηση δισεκατομμυριούχων», αλλά κι
επειδή η φορολογική μεταρρύθμιση την οποία προώθησε θα ωφελήσει τους
πλουσιότερους και όχι τους απλούς Αμερικανούς. Στις ΗΠΑ, θυμίζει η Oxfam, οι
τρεις πλουσιότεροι άνθρωποι κατέχουν πλούτο ίσο με αυτόν του φτωχότερου μισού
του πληθυσμού.
Αποκαλυπτικά είναι τα στοιχεία που δημοσιεύει το ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, τα
οποία αποδεικνύουν ότι την περίοδο 2010-2016 η περιβόητη εσωτερική υποτίμηση,
με τη ραγδαία πτώση των μισθών, όχι μόνο δεν έφερε πτώση τιμών και αύξηση της
ανταγωνιστικότητας, όπως διαχρονικά υποστήριζαν δανειστές και κυβερνήσεις, αλλά
εκτόξευσε τα περιθώρια κέρδους της βιομηχανίας, ενώ αποτέλεσε και «ευκαιρία»
για εκτεταμένες διαδικασίες εκκαθάρισης των πιο αδύναμων κεφαλαίων της
μεταποιητικής βιομηχανίας.
Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι στη μεταποίηση η πτώση του δείκτη τιμών στο
σύνολο της περιόδου 2010-2016 δεν υπερέβη το 3%, ενώ η μείωση του κόστους
εργασίας ανά μονάδα προϊόντος ανήλθε σε 37,5%(!), τόσο εξαιτίας
των μεγάλων μειώσεων στις τρέχουσες αποδοχές όσο και χάρη στην αύξηση της παραγωγικότητας
της εργασίας.
Στη δε ευρύτερη βιομηχανία,
εκτός οικοδομών και άλλων κατασκευών, στην οποία εκτός από τη μεταποίηση
περιλαμβάνονται τα ορυχεία και μεταλλεία, η παραγωγή ενέργειας και ο κλάδος της
ύδρευσης, της αποχέτευσης και διαχείρισης απορριμμάτων, ο δείκτης τιμών αυξήθηκε κατά 4,2% έναντι μείωσης
29,1% του κόστους εργασίας ανά
μονάδα προϊόντος.
Εξαίρεση αποτελούν οι κλάδοι της οικοδομής και των υπηρεσιών,
στους οποίους η μείωση των μισθών συμβαδίζει ως ένα βαθμό με τη μείωση των
τιμών.
Σύμφωνα με την ανάλυση του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ (Κείμενο Πολιτικής
15/Ιανουάριος 2018), με τίτλο «Κόστος εργασίας και περιθώρια κέρδους στα χρόνια
των μνημονίων», την οποία υπογράφει ο Ηλίας Ιωακείμογλου, τα έτη 2010-2016,
ασκήθηκε στην Ελλάδα μια πολιτική εσωτερικής υποτίμησης (ή ανταγωνιστικού
αποπληθωρισμού), της οποίας ο διακηρυγμένος στόχος ήταν η γενική μείωση των
τιμών των εγχώριων αγαθών και υπηρεσιών έναντι των αντίστοιχων τιμών στις
ανταγωνίστριες χώρες. Η πολιτική αυτή κρίθηκε αναγκαία διότι η ελληνική οικονομία
δεν διέθετε την ανταγωνιστικότητα που θα της επέτρεπε να διατηρεί ισοσκελισμένο
εξωτερικό ισοζύγιο.
Για να εκκινήσει και να επιταχυνθεί η διαδικασία της εσωτερικής
υποτίμησης, οι ελληνικές κυβερνήσεις και οι διεθνείς οργανισμοί επέβαλαν μια
πρωτοφανή για περίοδο ειρήνης μείωση των μισθών ‒όχι μόνο των πραγματικών, αλλά και των ονομαστικών‒ είτε απευθείας με διοικητικά μέτρα είτε μέσω
της παρατεταμένης και βαθιάς ύφεσης είτε με διαρθρωτικές αλλαγές στην αγορά
εργασίας.
Από τη θεωρία στην… πράξη
Η θεωρία της εσωτερικής υποτίμησης προβλέπει ότι οι μειώσεις του
κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος (που επιτυγχάνονται με μια πολιτική
μείωσης του προϊόντος και συνακόλουθης αύξησης της ανεργίας) μετατρέπονται σε
μειώσεις των εγχώριων τιμών, εάν όχι εξ ολοκλήρου, σε μεγάλο βαθμό, και σε κάθε
περίπτωση σε βαθμό ικανό να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα.
Στα δεδομένα που εμφανίζονται στο Διάγραμμα 2, στο οποίο
φαίνονται για κάθε τομέα παραγωγής το κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος και
ο αντίστοιχος δείκτης τιμών (πιο συγκεκριμένα ο αποπληθωριστής της
προστιθέμενης αξίας) για την περίοδο της εσωτερικής υποτίμησης (2010-2016),
διακρίνονται καθαρά δύο περιπτώσεις:
· Στην πρώτη περίπτωση, του τομέα των υπηρεσιών και του τομέα των
οικοδομών και άλλων κατασκευών, οι εγχώριες τιμές ακολούθησαν πλήρως τις
μειώσεις του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος.
· Στην δεύτερη
περίπτωση, είτε της μεταποιητικής βιομηχανίας είτε της ευρύτερης βιομηχανίας
(εκτός οικοδομών και άλλων κατασκευών), οι εγχώριες τιμές δεν ακολούθησαν τη
ραγδαία μείωση του μοναδιαίου κόστους εργασίας: Στη μεν μεταποίηση, η
πτώση του δείκτη τιμών στο σύνολο της περιόδου δεν υπερέβη το 3%, ενώ η μείωση
του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος ανήλθε σε 37,5%, τόσο εξαιτίας των
μεγάλων μειώσεων στις τρέχουσες αποδοχές όσο και χάρη στην αύξηση της
παραγωγικότητας της εργασίας. Στη δε ευρύτερη βιομηχανία, εκτός οικοδομών και
άλλων κατασκευών, στην οποία εκτός από τη μεταποίηση περιλαμβάνονται τα ορυχεία
και μεταλλεία, η παραγωγή ενέργειας και ο κλάδος της ύδρευσης, της αποχέτευσης
και διαχείρισης απορριμμάτων, ο δείκτης τιμών αυξήθηκε κατά 4,2% έναντι μείωσης
29,1% του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος.
Επομένως, ενώ στον τομέα των οικοδομών και
άλλων κατασκευών καθώς και στον τομέα των υπηρεσιών οι τιμές μειώθηκαν κατ’
αναλογία των μειώσεων του μοναδιαίου κόστους εργασίας, αυτό δεν συνέβη στον τομέα
της βιομηχανίας. Είτε πρόκειται για τη μεταποιητική βιομηχανία είτε για την
ευρύτερη βιομηχανία εκτός οικοδομών και άλλων κατασκευών, υπήρξε απλώς ραγδαία
υποχώρηση του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος και η υποχώρηση αυτή δεν
μεταβιβάστηκε στις τιμές. Ως αποτέλεσμα, αντί του προβλεπόμενου ανταγωνιστικού
αποπληθωρισμού, στην περίπτωση της βιομηχανίας πλην κατασκευών, υπήρξε αύξηση
των περιθωρίων κέρδους.
Ευκαιρία… εκκαθαρίσεων στη μεταποιητική βιομηχανία
Αξίζει να σημειωθεί ότι η πολιτική της εσωτερικής
υποτίμησης απέτυχε ιδιαίτερα στη μεταποιητική βιομηχανία, δηλαδή σε εκείνο τον
τομέα της οικονομίας όπου παρουσιάστηκαν οι μεγαλύτερες μειώσεις του μοναδιαίου
κόστους εργασίας.
Όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 3, η θεαματική μείωση κατά 37,5% του
κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος οφείλεται μεν στη μείωση κατά 21,8% της
μέσης τρέχουσας αμοιβής εργασίας (στο σύνολο της περιόδου 2010-2016) αλλά
οφείλεται και στην αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας κατά 25,1% την ίδια
περίοδο. Η δε αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας πραγματοποιήθηκε σε
συνθήκες μικρής μείωσης της παραγωγής, και επομένως προήλθε από μείωση της
απασχόλησης: Ο αριθμός των μισθωτών περιορίστηκε κατά περίπου 70 χιλιάδες άτομα
μεταξύ 2010 και 2016, ενώ ο αριθμός των αυτοαπασχολούμενων κατά περίπου 40
χιλιάδες. Οι αυτοαπασχολούμενοι της μεταποιητικής βιομηχανίας είναι σε μεγάλο
βαθμό «αυτοαπασχολούμενοι που απασχολούν προσωπικό», δηλαδή εργοδότες μικρών
επιχειρήσεων.
Αυτά τα στοιχεία συνηγορούν υπέρ της άποψης ότι υπήρξαν
εκτεταμένες διαδικασίες εκκαθάρισης των πιο αδύναμων κεφαλαίων της
μεταποιητικής βιομηχανίας, είτε με την παύση λειτουργίας μικρών επιχειρήσεων
(γεγονός που υποδεικνύει η μεγάλη μείωση του αριθμού των αυτοαπασχολούμενων με
προσωπικό) είτε με παύση λειτουργίας τμημάτων επιχειρήσεων, με συγχωνεύσεις
τμημάτων και με άλλες αναδιαρθρώσεις που εξοικονομούν εργασία (από όπου
προέρχεται η μείωση της μισθωτής απασχόλησης κατά περίπου 70 χιλιάδες άτομα).
Το μέσο περιθώριο κέρδους στη
μεταποιητική βιομηχανία αυξήθηκε κατά 56%!
Τα παραπάνω στοιχειοθετούν την άποψη ότι η μεταποιητική
βιομηχανία διήλθε κατά τα χρόνια της εσωτερικής υποτίμησης από περίοδο
αμυντικής αναδιάρθρωσης, δίχως να επιδιώξει αύξηση των πωλήσεών της μέσω
μείωσης των τιμών των προϊόντων της, επομένως χωρίς αύξηση του προϊόντος της
αλλά με αύξηση της κερδοφορίας της. Αυτή η εκτίμηση ενισχύεται από τα στοιχεία
του μέσου περιθωρίου κέρδους στους βασικούς παραγωγικούς τομείς της ελληνικής
οικονομίας.
Όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 4, το μέσο περιθώριο κέρδους στη
μεταποιητική βιομηχανία (υπολογισμένο με βάση το κόστος εργασίας) αυξήθηκε κατά
56% στην υπό εξέταση περίοδο, ενώ παρέμεινε πρακτικά αμετάβλητο στον τομέα των
υπηρεσιών και μειώθηκε στον τομέα των οικοδομών και άλλων κατασκευών.
Στο Διάγραμμα 5 φαίνεται το μέσο περιθωρίου κέρδους, όχι μόνο με
βάση το κόστος εργασίας αλλά και με βάση τις συνολικές δαπάνες για μισθοδοσία
και για ενδιάμεσες αναλώσεις (πρώτες ύλες και υπηρεσίες που αγόρασαν οι
επιχειρήσεις). Ανεξάρτητα από τον τρόπο υπολογισμού του μέσου περιθωρίου
κέρδους, επιβεβαιώνεται ότι η μεταποιητική βιομηχανία δεν στράφηκε σε μια
πολιτική επιθετικής αναδιάρθρωσης που θα αποσκοπούσε στη διεύρυνση των μεριδίων
της στις αγορές του εξωτερικού αλλά σε μια πολιτική αύξησης των περιθωρίων
κέρδους επί του ίδιου αμετάβλητου όγκου παραγωγής.
Τα κέρδη δεν πήγαν σε επενδύσεις
Το τι απέδωσε αυτή η πολιτική της αύξησης της κερδοφορίας
φαίνεται στο Διάγραμμα 6: Κατακόρυφη αύξηση παρουσίασαν, στη διάρκεια εφαρμογής
της πολιτικής της εσωτερικής υποτίμησης, τρεις δείκτες κερδοφορίας, δηλαδή το
μέσο περιθώριο κέρδους ως προς το κόστος εργασίας και ενδιάμεσων αναλώσεων (στο
οποίο ήδη αναφερθήκαμε παραπάνω), το μερίδιο των κερδών στην καθαρή
προστιθέμενη αξία, και ο κυριότερος δείκτης κερδοφορίας, που είναι η απόδοση
κεφαλαίου (δηλαδή το κέρδος προ φόρων, μετά τις αποσβέσεις ως ποσοστό του
καθαρού κεφαλαιακού αποθέματος σε τιμές αντικατάστασης).
Η εκτίμηση ότι η μεταποιητική βιομηχανία κατά
τα έτη 2010-2016 περιορίστηκε σε μια πολιτική αμυντικής αναδιάρθρωσης
ενισχύεται περαιτέρω από το γεγονός ότι δεν μετέτρεψε τα κέρδη της περιόδου σε
επενδύσεις παγίου κεφαλαίου.
Όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 7, η εξέλιξη της
κερδοφορίας (που αναφέρεται στο διάγραμμα ως απόδοση παγίου κεφαλαίου) έρχεται
σε έντονη αντίθεση με την εξέλιξη των ακαθάριστων και των καθαρών επενδύσεων
παγίου κεφαλαίου στη μεταποιητική βιομηχανία: ενώ η κερδοφορία παρουσίασε
αλματώδη αύξηση, οι καθαρές επενδύσεις παγίου κεφαλαίου ήταν αρνητικές από το
2012 έως το 2015, που σημαίνει ότι συρρικνώθηκε το παραγωγικό δυναμικό της
μεταποίησης. Η φάση αποεπένδυσης στη μεταποιητική βιομηχανία φαίνεται ότι έληξε
το 2016, αν και η βελτίωση είναι δυσδιάκριτη στα στοιχεία (Διάγραμμα 7).
Μη δίνετε σημασία στη δομική ανεργία: αν δεν έχετε δουλειά
είναι επειδή δεν έχετε επιχειρηματικό πνεύμα. Μη δίνετε σημασία στο ασήκωτο
κόστος διαμονής: αν η πιστωτική σας κάρτα έχει φτάσει στο όριο, ειστε ανήμποροι
και απερίσκεπτοι. Μη δίνετε σημασία αν τα παιδιά δεν έχουν παιδική χαρά στο
σχολείο: αν παχύνουν, φταίτε εσείς. Σε έναν κόσμο που διέπεται από τον
ανταγωνισμό, αυτοί που μένουν πίσω ορίζονται και αυτοπροσδιορίζονται ως
ηττημένοι..... → nostimonimar
__________________________________________________
'Όλα τα λαμπρά κι ωραία' ύμνος αγγλικανικός
του 1848, από παιδικό βιβλίο της Cecil Frances Alexander. Ψέλνεται σε διάφορες
μελωδίες συνήθως όμως πάνω στο τραγούδι 'Royal Oak' του 17ου αιώνα.
Αγαπήθηκε από Χριστιανούς πολλών δογμάτων
και εποχών. Η Ενωμένη Εκκλησία του Καναδά έχει προσθέσει ένα τετράστιχο για λύκους
και όρη.
Το τετράστιχο στο οποίο αναφέρομαι, πλέον
συχνά παραλείπεται διότι στα σημερινά αυτιά ακούγεται στυγνή τέτοια αποδοχή των
αδικιών του ταξικού συστήματος.
Μεταφράζω το επίμαχο:
«Ο
πλούσιος στο κάστρο του
και ο φτωχός στην πόρτα
Ο Ο
Θεός όλους τους έπλασε
και όρισε τη θέση τους.»
Oxfam για το 2017