Μέλπω Αξιώτη
15 Ιουλίου 1905, - 22 Μαΐου 1973
Για τη δική μας τη Μέλπω Αξιώτη, 50 χρόνια από το θάνατό της, ένα διήμερο αφιέρωμα εδώ στο «σπίτι της», τη Μύκονό της.
Η Μέλπω η συγγραφέας, η αγωνίστρια, η νησιώτισσα αρχόντισσα είναι η Ελλάδα του 20ού αιώνα. Κοπέλα που ξεκίνησε από παρθεναγωγείο των Καλογραιών, παντρεύτηκε νωρίς και χώρισε φιλικά κι ύστερα χάθηκε στη δίνη της πολιτικής, αριστερή σε χρόνια δύσκολα, εξόριστη καθηγήτρια στο Ανατολικό Βερολίνο, επαναπατρισμένη πάμφτωχη και ταλαιπωρημένη ψυχικά και πνευματικά, πέθανε νωρίς μα μένει ζωντανή στο νησί της, στα βιβλία και στις έξοχες μεταφράσεις της.
ΔΙΗΜΕΡΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗ ΜΕΛΠΩ ΑΞΙΩΤΗ
ΓΙΑ ΤΑ 50 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΌ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ
12 - 13/5/2023
Η Κοινωφελής Επιχείρηση του Δήμου Μυκόνου σε συνεργασία με την Βιβλιοθήκη Παναγιώτη Κουσαθανά-Δημοτική Στέγη Μελέτης Πολιτισμού και Παράδοσης διοργανώνουν αφιέρωμα στην Μυκονιάτισσα συγγραφέα Μέλπω Αξιώτη με αφορμή τα 50 χρόνια από τον θάνατό της.
Τι ομιλίες θα συντονίσει ο Παναγιώτης Κουσαθανάς.
Πρόγραμμα
· Παρασκευή 12 Μαΐου 2023 στην αίθουσα της ΚΔΕΠΠΑΜ στο Ματογιάννι στις 12.00. Εκπαιδευτική δράση για μαθητές Λυκείου:
Παρουσίαση του πολιτιστικού προγράμματος «Η ψυχή του νησιού από τα χτες ως τα σήμερα. Οι μαθητές/τριες γνωρίζουν τον τόπο τους μέσα από το έργο της μυκονιάτισσας συγγραφέως Μέλπως Αξιώτη». Υπεύθυνοι προγράμματος: Μέντη Δώρα, Διδάσκουσα στο Τμήμα Φιλολογίας του Εθνικού & Καποδιστριακού Παν/μίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), Μαρούλης Διονύσιος, Δρ. Νεοελληνικής Φιλολογία – Εκπαιδευτικός, Αγγελική Καλαφάτη φιλόλογος- ηθοποιός.
Προβολή της ταινίας-ντοκιμαντέρ του Γυμνασίου Μυκόνου «Μέλπω Αξιώτη».
· Παρασκευή 12 Μαΐου στη Βιβλιοθήκη Παναγιώτη Κουσαθανά - Δημοτική Στέγη Μελέτης Πολιτισμού και Παράδοσης.
Ώρα 19.30 // Ομιλίες:
1. Ιωάννα Σπηλιοπούλου, Φιλόλογος, Εκπαιδευτικός: «Η Μύκονος της Μέλπως Αξιώτη: Ο χορός των αντικειμένων»
2. Μιχάλης Ασημομύτης-Στάης, πρώην υπάλληλος Ο.Τ.Α.: «Γύρω από δυο – τρείς συναντήσεις με τη Μέλπω: Αναμνήσεις νεαρού αναγνώστη.»
3. Παναγιώτης Κουσαθανάς, Συγγραφέας: «Μερικά από τα διασωθέντα
χρηστικά αντικείμενα, βιβλία και τεκμήρια από το οικογενειακό αρχείο της Μέλπως Αξιώτη (1903-1973) και αποσπάσματα από το βιβλίο της Το σπίτι μου (1965, όπου αναφορές της ίδιας στα παραπάνω.»
Θα ακολουθήσει περιήγηση στις διαδρομές της Μέλπως στη Χώρα Μυκόνου: Περίπατος μέχρι την προτομή και το Σπίτι της Μέλπως, την Αγία
Παρασκευή όπου αναπαύονται τα οστά της και την παλιά πόλη του Κάστρου, που έχει δώσει το όνομά της στην πρώτη από τις τέσσερεις ενότητες των ποιημάτων της, Θαλασσινά (1961), τέλος έως το Σχολείο του Μαύρου όπου η Μέλπω έμαθε τα πρώτα της γράμματα.
· Σάββατο 13 Μαΐου στην αίθουσα της ΚΔΕΠΠΑΜ στο Ματογιάννι.
Ώρα 19.30 // Ομιλίες:
Μαίρη Μικέ, Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, «Νέες διασταυρώσεις με τις Δύσκολες νύχτες (1938) της Μέλπως Αξιώτη».
Τιτίκα Δημητρούλια, καθηγήτρια Θεωρίας και Πράξης της Μετάφρασης στο Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ , « H Μέλπω Αξιώτη στο Παρίσι: μια χαμένη άνοιξη».
Ώρα 20.30// Θεατρική Παράσταση:
Μετά τις ομιλίες θα ακολουθήσει η θεατρική παράσταση "Εικοστός αιώνας της Μέλπως Αξιώτη" από την Θεατρική Ομάδα του Φιλολογικού Τμήματος του Εθνικού & Καποδιστριακού Παν/μίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) υπό την αιγίδα της Κοσμητείας με την υποστήριξη της Δώρας Μέντη και της Λέσχης Ανάγνωσης της Φιλοσοφικής Σχολής.
Είσοδος ελεύθερη
_________________________
ΜΕΛΠΩ ΑΞΙΩΤΗ (1905-1973).
Η Μέλπω Αξιώτη γεννήθηκε στην Αθήνα, κόρη του μυκονιάτη μουσικοσυνθέτη και τεχνοκριτικού Γεωργίου Αξιώτη (που χρημάτισε και πρόεδρος της Κοινότητας Μυκόνου για έξι μήνες το 1915) και της αριστοκράτισσας Καλλιόπης Βάβαρη. Οι γονείς της χώρισαν το 1908 και η Μέλπω μεγάλωσε στη Μύκονο με τον πατέρα της, ο οποίος τον επόμενο χρόνο παντρεύτηκε την Μαρουλίνα Γρυπάρη, κόρη του πολιτικού Ιωάννη Γρυπάρη, με την οποία απέκτησε δυο παιδιά, τον Πανάγο και τη Φρόσω. Το 1910 η μητέρα της παντρεύτηκε το Δημήτριο Ποσειδώνα. Στη Μύκονο η Μέλπω μεγάλωσε χωρίς μητέρα στο αυστηρό περιβάλλον της οικογένειας Αξιώτη και τέλειωσε το Σχολαρχείο. Από το 1918 ως το 1922 μπήκε εσωτερική στη Σχολή Ουρσουλίνων της Τήνου. Το 1922 κατέβηκε στην Αθήνα και έζησε μαζί με τη μητέρα της και την ετεροθαλή αδερφή της Χαρούλα. Δύο χρόνια αργότερα πέθανε ο πατέρας της, κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στην Αθήνα. Το 1925 παντρεύτηκε το θεολόγο και δάσκαλό της Βασίλη Μάρκαρη με τον οποίο έφυγε για τη Μύκονο. Ο γάμος τους κράτησε τέσσερα χρόνια. Μετά το διαζύγιο επέστρεψε στην Αθήνα όπου προσπάθησε να ζήσει ξανά με τη μητέρα της. Οι δυσκολίες στη σχέση τους ωστόσο την οδήγησαν σε συνεχείς μετακομίσεις. Το 1934 άνοιξε οίκο ραπτικής από κοινού με τη Βέτα Τσιτιμάτη. Η επιχείρηση λειτούργησε για ένα χρόνο, ενώ παράλληλα και ως το 1936 η Αξιώτη παρακολούθησε μαθήματα σχεδίου στη Σιβιτανίδειο Σχολή. Το 1936 προσχώρησε στο Κ.Κ.Ε., εγκαινιάζοντας τη δια βίου πολιτική της προσχώρηση στην Αριστερά. Ένα χρόνο αργότερα γνωρίστηκε με το δικηγόρο Νίκο Αλεξίου με τον οποίο συνδέθηκε ερωτικά. Το 1933 πρωτοεμφανίστηκε στη λογοτεχνία με τη δημοσίευση του διηγήματος Απ’ τα χτες ως τα σήμερα στο περιοδικό Μυκονιάτικα Χρονικά του Γιαννούλη Μπόνη. Ακολούθησαν κι άλλες δημοσιεύσεις στο ίδιο περιοδικό και το 1938 κυκλοφόρησε το πρώτο της μυθιστόρημα, που είχε τίτλο Δύσκολες Νύχτες και τιμήθηκε ένα χρόνο αργότερα με το πρώτο βραβείο του Γυναικείου Συλλόγου Γραμμάτων και Τεχνών. Κατά την προπολεμική περίοδο ήρθε σε επαφή με τους αθηναϊκούς λογοτεχνικούς κύκλους και γνωρίστηκε με το Νίκο Εγγονόπουλο, το Γιώργο Θεοτοκά, το Νίκο Καββαδία, τον Κλέωνα Παράσχο, το Γιώργο Σεφέρη, ενώ κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής εντάχτηκε στην Εθνική Αλληλεγγύη του ΕΑΜ και συνεργάστηκε στον παράνομο Τύπο, μαζί με τις Διδώ Σωτηρίου, Έλλη Αλεξίου, Έλλη Παππά, Τιτίκα Δαμασκηνού και άλλες ελληνίδες της αντίστασης. Μετά την απελευθέρωση συνέχισε τη συγγραφική και πολιτική της δραστηριότητα, ενώ παράλληλα συνεργάστηκε με το περιοδικό Χαραυγή (1946). Οι επικείμενες συνέπειες της αριστερής της δράσης την ανάγκασαν να καταφύγει το 1947 στη Γαλλία, από όπου συνέχισε να αγωνίζεται μέσω άρθρων σε περιοδικά και συμμετοχών της σε συνέδρια, λόγους και άλλες εκδηλώσεις του εκεί αριστερού κινήματος. Στη Γαλλία γνωρίστηκε με κορυφαίες μορφές της αριστερής διανόησης (Louis Aragon, Elsa Triolet, Paul Elyard, Andre και Alice Bonnard, Pablo Neruda κ.α.). Από το Παρίσι ξεκίνησε και η πορεία προς την πανευρωπαϊκή της καταξίωση ως λογοτέχνιδας με τη μετάφραση του μυθιστορήματός της Εικοστός αιώνας, αρχικά στα γαλλικά (1949) και στη συνέχεια στα γερμανικά, ιταλικά, ρωσικά και πολωνικά. Το 1950 διάβημα της ελληνικής κυβέρνησης προς τη γαλλική προκάλεσε αναχώρηση της Αξιώτη για την Ανατολική Γερμανία, στα πλαίσια ομαδικής απέλασης 90 ατόμων. Από τη Δρέσδη όπου έζησε ως το τέλος του έτους συνέχισε τη δράση της, ενώ συνεχίστηκαν οι δημοσιεύσεις και εκδόσεις έργων της στις ευρωπαϊκές χώρες. Το Νοέμβρη του 1951 εγκαταστάθηκε στο Ανατολικό Βερολίνο, όπου ασχολήθηκε με την αρθρογραφία και τη λογοτεχνική μετάφραση και πήρε μέρος στο Παγκόσμιο Φεστιβάλ Νεολαίας, στα πλαίσια του οποίου γνωρίστηκε με το Ναζίμ Χικμέτ. Το 1952 μετακόμισε στη Βαρσοβία και εργάστηκε σε ελληνική εκπομπή του εκεί ραδιοφωνικού σταθμού μετά από πρόσκληση του Λευτέρη Μαυροειδή. Στη Βαρσοβία έζησε ως το 1955 με μια ενδιάμεση επίσκεψη στη Μόσχα λόγω επιδείνωσης της χρόνια κλονισμένης από βρογχίτιδα υγείας της. Το 1956 επέστρεψε στο Ανατολικό Βερολίνο, όπου έζησε ως την άνοιξη του 1957. Την ίδια χρονιά πέθανε η μητέρα της. Μετά από ολιγόμηνη επιστροφή στη Βαρσοβία επέστρεψε στο Βερολίνο στα τέλη του 1957 και από τον Οκτώβριο του 1958 ως το 1964 εργάστηκε ως Επισκέπτρια Λέκτωρ στο πανεπιστήμιο του Humboldt , διδάσκοντας Νέα Ελληνικά και Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Τα καλοκαίρια επισκεπτόταν την Ιταλία και παράλληλα συνέχισε να γράφει. Το Δεκέμβριο του 1964 επισκέφτηκε την Ελλάδα μετά από επίπονες προσπάθειες τεσσάρων χρόνων και το καλοκαίρι του επόμενου χρόνου επαναπατρίστηκε με απόφαση του τότε υπουργού εξωτερικών Ηλία Τσιριμώκου. Μετά την εγκατάστασή της στην Αθήνα συνέχισε τα ταξίδια της στην Ιταλία και τη Γαλλία. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Παπαδόπουλου αντιμετώπισε οικονομικά προβλήματα, βοηθήθηκε κυρίως από φίλους όπως η Νανά Καλλιανέση, ο Αντρέας Φραγκιάς και ο Γιάννης Ρίτσος. Το 1971 μετά από νέα επιδείνωση της υγείας της και εμφάνιση προϊούσας αμνησίας και σωματικής καχεξίας έζησε στην κλινική Λυμπέρη, τον επόμενο χρόνο μετακόμισε στην πανσιόν Maison de repos, όπου και πέθανε. Το έργο της Μέλπως Αξιώτη τοποθετείται στο χώρο της ελληνικής λογοτεχνίας του μεσοπολέμου. Σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της συγγραφικής της φυσιογνωμίας διαδραμάτισαν οι εμπειρίες της από τη ζωή στη Μύκονο, καθώς επίσης το μοίρασμα των νεανικών της χρόνων ανάμεσα στο νησί και την Αθήνα. Ως αποτέλεσμα των παραπάνω βασικό άξονα του έργου της αποτέλεσε η μνήμη και η απόπειρα ανάπλασης του παρελθόντος. Παράλληλα η γραφή της επηρεάστηκε από τις νεωτεριστικές τάσεις της γενιάς του Τριάντα (ιδιαίτερα από την τεχνική του εσωτερικού μονολόγου), το ρεύμα του σουρεαλισμού, την εμφάνιση του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα, την ένταξή της στο κομμουνιστικό κόμμα. 1. Τα στοιχεία αντλήθηκαν από τα λήμματα Άπαντα Μέλπως Αξιώτη Γ΄, Αθήνα, Κέδρος, 1980, χ.σ., «Αξιώτη Μέλπω», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό 1. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1983, Ελεγμίτου Ελένη, «Χρονολόγιο Μέλπως Αξιώτη (1905-1980)», Διαβάζω 311, 12/5/1993, σ.34-46 και Καρβέλης Τάκης, «Μέλπω Αξιώτη», Η μεσοπολεμική πεζογραφία· Από τον πρώτο ως το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939) Β΄, σ.262-301. Αθήνα, Σοκόλης, 1992.
Πηγή: Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών, Ε.ΚΕ.ΒΙ.
